سایت آوای وزمتر

ره آورد گیل منتشر شد

ماهنامه ی علوم انساني (تاريخ) سال دوازدهم، شماره 61-62، فروردين و ارديبهشت 1395
در134 صفحه به مدیرمسئولی دکتر محمدعلی فائق و سردبیری استاد هوشنگ عباسی منتشر شد.

این شماره ی  ره آورد گیل نیز همانند شماره گان گذشته اش با مقالات متنوع در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است که با قلم پژوهشگران و هنرمندانی چون اسدالله عمادی ؛محمود نیکویه ، دکتر فریدون شایسته ،  دکتر دژآباد، محمد بشرا، محسن آریاپاد ، عباس لایق ، هوشنگ عباسی ، مهدی رضا زاده ، رحیم چراغی ، ، فتاح پادیاب ، محمد تقی مرتاض هجری ، سروش گیلانی ، عباس رسولی املشی و... آذین بسته شده است .

در بخش تاریخ این شماره ی ره آورد گیل مقاله ی« نقش آقاجان بيگ شفتي در جنبش دهقاني گيلان» به قلم حقیر نیزبه چاپ رسیده که دراختیار خوانندگان فهیم مان قرار می گیرد:

نقش آقاجان بیگ شفتی در جنبش دهقانی گیلان

«اقوام دیرپا و پر پیشنه ی گیلک و تالش در گذرگاه های تاریخی ، پیوندهای مشترکی با هم داشته اند. این پیوند های مشترک که موجب پیدایش کارنامه ی غرور انگیز و ستایش آمیزی بوده است متأسفانه به علت حاکمیت تاریخ نگاری های آنا کورنیک (نامنظم) و یا آمیخته با نگاه های اغراض آمیز ، تعصبات و تصورهای پیش ساخته ،این کارنامه  به طور شاید و باید در معرض آگاهی و قضاوت خوانندگان آثار تاریخی رسانده نشده است»¹

انقلاب مشروطه تا نهضت جنگل ، و از فروپاشی جنگل  تا به تاریخ نهضت آزادیخواهی ـ دهه ی بیست ، یکی از سخت ترین و دشوارترین سال های جنبش دهقانی گیلان نام نهاده شده است. جنبشی که از جور ستم نظام ارباب  ـ رعیتی به تنگ آمده ونابرابری هایی که به واسطه ی ایادی وابسته به حاکمان قدرت مرکزی اِعمال می شد،امان دهقانان را بریده بود که موجب طغیان آنان گردید.

گیلان از آن دسته استان هایی است که در پهنه ی جغرافیای سیاسی ، به تأسی ازانقلابات کشورهای همسایه، با انبوهی از مرامنامه های متفاوت ، دسته جات وگروه ها در تدوین آرمان خواهی از طرف جمعیت ها و احزاب به طریق های مختلف و بنام جنبش دهقانی  در حال مبارزه با خوانین بود . از طرفی دهقانان شهرهای گیلان ، در همه ی اعصار چنین ناهنجاری هایی را به چشم خود می دیدند و با توجه به تراکم نسبی جمعیتی و پراکندگی جغرافیایی ، هر منطقه ای در دایره ی بسته ی اندیشه تکوینی خود گرفتارآمده بود و خوانین و حاکمان دست نشانده با پشتوانه قدرت مرکزی مدار زیاده طلبی شان را از همین طریق گسترش می دادند.

 اگر چه در بعضی جاها تحت انقیاد قدرت ها بودند ، ولی تحولات منطقه ای که تحت سیطره شان قرار داشت و در نقاطی از شهرها نظیر لشت نشاء و شفت تا حدودی با سایر نقاط گیلان فرق می کرد.

به باور تحلیل گران معاصر ، همه ی امور شهرهای گیلان که از طرف قدرت های پنهان و خوانین وابسته به آن اداره می شد ، در بعضی موارد فاقد رسانه های آزاد مردمی بود و بیشتر رسانه ها یا دراختیارخوانین قرار داشت و یا روشنفکرانی که  تظاهر به آزادی خواهی می کردند و تا آنجا که حتا قبل تر از آن ـ جنبش جنگل را با ترفندهای خاص به آینده گان معرفی نمودند. نظیر شایعه ای که گریبانگیرمیرزا نیز شد و او را  یاغی ، راهزن ، تجزیه طلب ، وطن فروش نامیدند.

یکی از نمونه تظلم خواهی در گیلان که از همه برجسته تر می باشد و متأسفانه تاکنون تحلیل علمی و اصولی در این خصوص صورت نگرفته ، جان فشانی های «آقاجان بیگ شفتی» در مبارزه با خوانین در منطقه ی شفت بود که از همه چشمگیرتراست . سرگذشت مبارزاتی وی در این سال ها کم و بیش در مطبوعات محلی گیلان نوشته شده است و تحلیل های متفاوتی از این مبارز راه آزادی ارایه داده اند.

آنهایی که با تاریخ گیلان آشنایی دارند به خوبی می دانند که واقعه ی آذربایجان از سال 1324 به وجود آمد و یک سال بعد ، یعنی سال 1325 هم فرو پاشید . جالب تر اینکه عده ای خواسته یا ناخواسته «آقاجان بیگ» را به واقعه ی دموکرات آذربایجان مرتبط دانسته وهدف وی را به «پیشه وری» نسبت می دهند و اینکه بر چه اساس و اسناد و مدارکی چنین نسبت های ناروایی به وی داده اند ، اندکی جای تأمل دارد؟!

اگر خوب به جریانات روزنامه های دهه 20 ، در اوج جنبش های آزادیخواهی نظری بیفکنیم و قبل تر از آن در سال های 1300 شمسی و گزارش های ضد و نقیضی که به دلخواه خوانین انتشار داده شده را مورد بررسی قرار دهیم ، در خواهیم یافت که اخبار و گزارش های «روزنامه فکر جوان» همسوی با خوانین محلی بوده است . همچنین در حمایت از روشنفکران وابسته به آنها که در روزنامه قلم فرسایی می نمودند. منابع و مآخذی که باید با دیده ی تأمل نگریست و تاریخچه ی این جریده را خوب شناخت! و نمی توان به منابع ی آن اکتفا نمود.

جریده ای که حرف و حدیث هایی   در نقد و نظر از طریق هیئت تحریریه اش در تاریخ جنبش دهقانی گیلان و خصومت های آن بر سر زبان ها جاری است . مخصوصن تهمت های ناروا ـ نظیرهمان برچسب هایی  را که قبلن به میرزا و نهضت جنگل زده شده بود .

این نکته حایز اهمیت است  که در همان دهه ی 20 یکی ازافراد رده بالای «حزب توده» ـ ابراهیم شفیعی نسب لنگرودی در خاطرات خود که آن زمان جنبش چپ را هدایت و رهبری می نمود ، تمام هسته ی اصلی قدرت اش را بر روی جنبش های دهقانی معطوف داشته ، در یکی از فصلنامه های پژوهشی گیلان  در مقاله ای روشنگرانه از کنار «پیشه وری» ، اینگونه گذشته و آورده است :«اکثراعضای حزب توده بخصوص روشنفکران و دانشجویان و دانشگاهیان، با واقعه آذربایجان که با ساخت و پاخت پیشه وری و باقروف ، رئیس جمهوری آذربایجان بوجود آمده بود مخالف بودند»²

این می رساند که روزنامه ی «فکرجوان» و اعضای تحریریه ی آن با آگاهی کامل با همان شیوه ای که قبلن در دوره نهضت جنگل علنن در مخالفت با میرزا برمی خاستند ، تا با چنین شیوه ای از محبوبیت وی در نزد مردم بکاهند.که حتا بلندپایه گان حزب نیز در سال های دور در خاطرات شان به آن معترف بودند که عملکرد«پیشه وری»در خطه ی آذربایجان یک تاکتیک اشتباه در تاریخ سیاسی ایران بوده است.

متأسفانه همان گزارش ها واخبار کذب ، نظیر انحرافاتی که ما در شهرهای دیگر گیلان ازجمله در لشت نشاء به نوعی شاهد آن بوده ایم که سرگذشت «تیهو» نمونه ای از آن می باشد.

اگر چه تاریخ نگاران در ارتباط با «تیهو» وارونه نوشتند، آنگونه که شرحش را یکی از منتقدین نام آشنای گیلانی (صفر زارع) در نقدی که بر کتاب  خاطرات صادق کوچکپور در ارتباط با «واقعه خشکبیجار»³ نوشته اند که ایادی وابسته به خوانین در آن حادثه نقش مهمی داشتند . اصل موضوع اینجاست که خود صادق کوچکپور«مسئول قورخانه و مهمات نهضت جنگل» در خاطرات خود به نقش «تیهو» در واقعه خشکبیجار پرداخته و وی را وابسته به «حزب توده» دانسته و مبارزاتش را بنام اغتشاش گر در لشت نشاء معرفی نموده است . از این دست اسناد به خوبی نشان می دهند که رسانه ها و برخی از مورخین چندان آشنایی به اصل ماجرا و جنبشی که برخاسته از بطن مردم بودند نداشتندو یا با عینک آرمانی به آن پرداخته اند.

با توجه به شواهد و مدارک موجود، همانگونه که تاریخ به ما می گوید ،اکثر مطبوعات آزاد اندیش در دوره ی پهلوی اول و دوم لغو امتیاز و بسته شده بود و در هر دو مرحله روزنامه ی «فکر جوان» از این قلع و قمع ها جان سالم بدر برده است و در حاشیه ی امن به کار خود ادامه می دهد ـ که باید برای تحلیل گران یک پرسش اساسی بوده باشد؟!

امروز چه آنهایی که با اسناد و خبرهای انحرافی امثال روزنامه ی «فکرجوان» آقاجان بیگ شفتی را وابسته به «پیشه وری» دانسته اند و چه آنهایی که به روایات بعضی از قلم بدستان و وابستگان خوانین ، وی را دزد و راهزن و... نامیدند که در هر دوصورت اصل واقعیت تاریخی را  کتمان می نمایند . چرا که اگر خوب به اصل تاریخ جنبش دهقانی برگردند و قبل تر از آن نهضت جنگل را خوب وارسی نمایند در خواهند یافت که اصل موضوع چیز دیگری بوده است! آنهم به زیر سؤال بردن وجهه ی مبارزاتی آقاجان بیگ شفتی است که در راه حق و عدالت ، یک مبارزصادق و وطن پرست بود.

همانگونه که آمده است وی در اوان جوانی ، با مشکلات خانوادگی که برایش روی می دهد(که شرح حال آن بارها در مطبوعات آمده است) و این وقایع منجر به درگیری و قتل یکی از بستگانش می شود. به همین خاطر سال هایی را در زندان قصر بسر می بَرَد. ابتدا در بندی که محبوس بوده با اعضای رده بالای «حزب توده» آشنا می گردد و در طول این آشنایی به سیاست روی می آورد و تفكرات و آرمان های آموخته شده ی در زندان ، بعدها توشه ی راه مبارزاتی وی می گردد . مبارزه ای که اگر تاریخ جنبش دهقانی دهه 20 را به درستی ورق بزنیم نام وی از جایگاه ویژه ای برخوردار است و صد البته با کش و قوس های فراوانی نیز روبرو بوده است و سرانجام در يكي از ييلاقات شفت پس از نبردي نابرابر و نفس گیر از طرف خوانين و نيروهاي حاکم وقت از پاي در مي آيد.

هدف وجیزه ی پیش رو این نیست که عملکرد سیاسی دهه ی 20«حزب توده» مورد تأیید و نقد و بررسی قرار گیرد ، بل حقیقتی ست که در پس پرده ی احزاب و پشت صحنه ی «پیشه وری» امروز دامنگیر یکی از مردان پاک نهادی شده که در راه عدالتخواهی قدم برداشته بود و جانانه به مبارزه برخواست و با نثار خون خود دراین راه ، تاریخ جنبش را آبیاری و روسفید کرد و اندکی به واکاوی تاریخی نیاز دارد! همانگونه که تاریخ نشان داده است رسانه ها بر اساس ایدئولوژی هایی که در پیرامون شان قرار دارد اظهار نظر نموده و گزارش های خود را منتقل می نمایند و بعد از گذشت زمان همان گزارش قبلی به آینده گان منتقل می شود که شامل حال امثال «تیهو» و «آقاجان بیگ» نیز شده است .

پی نوشت :

1- فریدون شایسته ـ گیله وا ش 110ص15

2- دوفصلنامه پژوهشی ـ علوم انسانی ره آورد گیل سال دوم شماره سوم پاییز و زمستان 83

3- صفر زارع ـ گیله وا ش59 ص42